Op woensdag 23 juni brengt de Bank of England een nieuw bankbiljet van 50 pond uit met daarop de wiskundige, computerpionier en codekraker Alan Turing (1912-1954). Het bankbiljet bevat tal van geeky elementen uit Turings pionierswerk op het gebied van wiskunde, informatica, het kraken van geheime Duitse codes en zelfs wiskundige biologie. CWI-onderzoekers en hoogleraren Lynda Hardman en Jurgen Vinju geven commentaar op de betekenis van Turings werk voor de huidige informatica en maatschappij.
In 2019 werd Alan Turing geselecteerd uit een shortlist van Britse wetenschappers om op het nieuwe bankbiljet te worden vereeuwigd. De datum van 23 juni is gekozen omdat dat de geboortedag van Turing is. CWI-onderzoeker professor Jurgen Vinju is blij met het Alan Turing-bankbiljet: “Het onderstreept het feit dat informatietechnologie in het algemeen en computers in het bijzonder zulke fundamentele infrastructuren zijn voor de moderne samenleving. De eer is aan Turing die het vakgebied informatica een theoretische grondslag heeft gegeven en de bijbehorende motivatie om digitale computers werkelijkheid te maken.”
Het werk van Turing is nog steeds zeer relevant, zegt Vinju. “Ik ben net klaar met het schrijven van een wetenschappelijk artikel waarin ik verwijs naar de Turingmachine uit 1936. In het artikel ontwerp ik een nieuwe programmeertaal. Ik zoek de limieten op om bepaalde getallen te berekenen en die limieten worden gedefinieerd door de Turingmachine.”
De Turingmachine is in feite een wiskundig model: elk probleem dat kan worden berekend, kan worden berekend op een universele Turingmachine. Onze personal computers, laptops, tablets en smartphones zijn allemaal eenvoudigere versies van de universele Turingmachine. In 2012, tijdens de viering van de honderdste geboortedag van Alan Turing, hebben twee leden van Vinju’s CWI-groep, Jeroen van den Bos en Davy Landman, een werkende Turingmachine gebouwd van Lego: www.youtube.com/watch?v=FTSAiF9AHN4. De Lego Turingmachine demonstreert de fundamentele principes van een computer op een aantrekkelijke en eenvoudige manier voor een breed publiek.
SPECIMEN van de Turing-zijde van het bankbiljet. Credit: Bank of England.
Laten we het nieuwe bankbiljet eens nader bekijken. Traditioneel staat koningin Elizabeth op de voorzijde. De achterzijde is volledig gewijd aan Alan Turing en toont prachtige, geeky illustraties van Turings baanbrekende wetenschappelijke werk:
- Het meest in het oog springend is het portret van Alan Turing, dat gebaseerd is op een foto uit 1951. De foto maakt tegenwoordig deel uit van de Photographs Collection in de National Portrait Gallery in Londen.
- Rechtsonder op het portret zien we Turings handtekening, afkomstig uit het bezoekersboek dat in 1947 in gebruik werd genomen bij de Bletchley Park Trust. Daar verrichtte Turing tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn werk als codekraker.
- Net onder zijn handtekening zien we een citaat van Turing uit een interview dat hij gaf aan de krant The Times op 11 juni 1949: “Dit is slechts een voorproefje van wat komen gaat en slechts de schaduw van wat zal zijn.”
- Aan de linkerkant van het portret, eindigend bij zijn schouder, zien we een band waarop Turings geboortedatum (23 juni 1912) in binaire code staat genoteerd. De band is een onderdeel van de Turingmachine die Alan Turing in 1936 bedacht.
- Links van Turings hoofd zien we een wiskundige tabel en formules uit zijn baanbrekende artikel uit 1936 ‘On Computable Numbers, with an application to the Entscheidungsproblem’. Dit artikel wordt algemeen gezien als het fundament van de informatica.
- Tegen de achtergrond van de tabel zien we een foto van de Automatic Computing Engine (ACE) Pilot Machine die werd ontwikkeld in het National Physical Laboratory op basis van Turings baanbrekende ontwerp. De ACE was een van de eerste elektronische digitale computers met een in het geheugen opgeslagen programma. Er is ook een reeks achtergrondafbeeldingen met technische tekeningen uit ‘The ACE Progress Report’.
- Verspreid over het bankbiljet vinden we ook enkele technische tekeningen van de Britse Bombe, de door Turing ontworpen machine die werd gebruikt om tijdens de Tweede Wereldoorlog Enigma-gecodeerde Duitse berichten te ontcijferen.
- Tenslotte zien we een zonnebloemvormige illustratie in de rechterbovenhoek, met in het midden de letters AT (Alan Turing). Dit element houdt verband met Turings studie van de vraag: Hoe weet een organisme hoe het moet groeien? Om deze vraag te beantwoorden ontwikkelde Turing in het begin van de jaren vijftig wiskundig-biologische modellen en gebruikte hij de Mark 1 computer om deze uit te rekenen.
Het feit dat Alan Turing werd uitgekozen voor het nieuwe Britse 50 pond biljet is ook een belangrijk symbool van diversiteit. In 1952 werd Turing gearresteerd en veroordeeld wegens homoseksuele activiteiten. Hij kreeg de keuze tussen een gevangenisstraf en een hormoontherapie van een jaar, en koos voor de hormoontherapie. Slechts twee jaar later stierf hij op 41-jarige leeftijd. Hoogstwaarschijnlijk pleegde hij zelfmoord door het eten van een vergiftigde appel. In 2009 verontschuldigde premier Gordon Brown zich namens de Britse regering officieel voor de veroordeling van Alan Turing in 1952 wegens homoseksualiteit: “[...] het spijt ons. U verdiende zoveel beter.”
Ook de Britse CWI-onderzoeker professor Lynda Hardman is verheugd met het nieuwe Alan Turing bankbiljet. “Onze digitale communicatie van vandaag de dag is te danken aan Alan Turing en Tim Berners-Lee, de uitvinder van het World Wide Web. Zonder hen zouden we nu niet via Zoom communiceren.”
Hardman ziet een interessante parallel tussen het onderzoek in de CWI-groep Human-Centered Data Analytics, waarvan zij deel uitmaakt, en de beroemde Turingtest: “Bij de Turingtest gaat het om de vraag of een machine intelligent kan zijn. Het onderzoek dat wij doen in de Digital Humanities is eigenlijk een soort omgekeerde Turingtest: veel van wat mensen in de loop der eeuwen aan cultuur hebben voortgebracht, is nu gedigitaliseerd. De vraag voor ons onderzoekers is dan: hoe halen we betekenisvolle menselijke informatie uit al die digitale data?”
Hardman besluit met het vertellen van een persoonlijke anekdote die het belang van Alan Turing als publieke figuur illustreert: “Toen onze dochter Anna 15 jaar was, werd haar op de middelbare school gevraagd een van de grote Britten uit te kiezen om een video over te maken. Ze koos toen voor Alan Turing. Bij het CWI staat een originele Enigma-codeermachine, een Duitse machine die Turing tijdens de Tweede Wereldoorlog hielp te kraken. Anna kwam eens naar het instituut en mocht de Enigma heel even aanraken. Ze vond het absoluut geweldig.”
Over CWI
Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) is sinds 1946 het nationale onderzoeksinstituut voor wiskunde en informatica. Het is gevestigd op het Amsterdam Science Park en is onderdeel van de institutenorganisatie van NWO. Het instituut heeft een sterke internationale positie. Ruim 150 wetenschappers doen er grensverleggend onderzoek en dragen de verkregen kennis over aan de maatschappij. Meer dan 30 van de onderzoekers zijn hoogleraar aan een universiteit. Het instituut heeft 27 spin-off bedrijven voortgebracht.
